Tập Viết

Today was incredibly productive; I managed to write two essays back-to-back, and I’m quite pleased with both.

As I was leaving home to teach this afternoon, a phrase often used in American pop culture came to mind: “I’m unlike any other” or “There’s no one like me.” These expressions are used with a positive connotation, filled with pride about one’s value, unlike their literal translations in Vietnamese, which can sound more like a confession of being abnormal or even crazy. It’s fascinating how different cultural perspectives can shape the interpretation of the same idea!

After some pondering, I started to question whether being different from the majority truly equates to being valuable. Certainly, each of us is unique in our own way due to various contributing factors, but does this uniqueness automatically make us special? I wanted to delve deeper into this idea and explore what truly defines an individual’s worth.

Specifically, I think we need to distinguish more clearly between three closely related concepts: being unique, being original, and being irreplaceable.

First off, I believe the concept of “being unique” is often misunderstood, especially by Americans who throw the word “unique” around quite casually. “Being unique” simply means “one of a kind,” possessing a combination of traits that no one else has. Given the complex interplay of genetic, environmental, and experiential factors that shape each person, it is statistically certain: no one can be exactly like you. By just existing, you are already unique!

However, this uniqueness alone does not translate into value. For example, there are infinite decimal numbers between 3 and 4; each number is unique, but only a few, like pi (approximately 3.14), are significant and worth remembering. Similarly, while everyone can be unique, this does not automatically make them valuable to others, or even to themselves.

Being original carries a slightly higher value. An original individual not only possesses unique characteristics but is also the first to exhibit this unique combination. In other words, they are an original creation, not a copy of anyone else. If you take a unique sequence of numbers and change a few digits at the beginning and end, you will have another unique sequence. But this does not make the new sequence original. Originality comes from not being a copy of anything or anyone else, whether a perfect copy or an imperfect one.

This originality holds slightly more value than mere uniqueness because it stems from self-awareness and a commitment to authenticity, often leading to behaviors and choices that go against social norms. However, its value is still limited, as it remains primarily a personal achievement. An original drink recipe might perfectly suit its creator’s taste but doesn’t necessarily hold the same value for others. Therefore, being original mainly has value for the individual expressing it, and while it is commendable, this value is not particularly high.

Finally, when we talk about being irreplaceable, the level of value rises significantly. An individual who reaches the level of being “irreplaceable” possesses a rare combination of attributes and skills that cannot be easily replicated, if at all. Their contributions to society are irreplaceable because their absence would create a void that others would find hard, if not impossible, to fill. Being irreplaceable means: the absence of a person creates a gap that others can hardly or never fill. This is a special, extremely rare, and highly valuable state.

Why? Because the reality is that most of us, despite being unique and perhaps bravely choosing to live authentically, are not irreplaceable. Hardly any of us are so precious that we cannot be replaced in any aspect of life. Your ex broke up with you? They can love again. You don’t want to continue your job? Your employer can hire someone new. You spent years mastering a skill? Someone else can learn to do what you do, maybe even better and faster. You invented or discovered something new? Someone else may have done so before you (you just don’t know it), or someone might independently reach the same invention or discovery in the future. History is full of such examples. You know a secret? It may be uncovered long after you’ve passed away, perhaps by an archaeologist or historian.

Being truly “irreplaceable” is the only state of “being different” that holds significant value and pride. Unfortunately, it is so rare that almost none of us can achieve it.

This rarity is what makes being “irreplaceable” truly valuable. If it were easily attainable, it would lose its significance. When everyone is special, no one truly is. The value of being “irreplaceable” lies in its rarity and the profound impact such individuals have on those around them.

This does not diminish the importance of striving to be “unique” or “original”; these are worthwhile goals that enrich our lives and those of others around us. However, recognizing the difference between these concepts helps me understand that true value lies not just in being born different or even in choosing to live differently, but in making a difference that cannot be easily replicated.

Conclusion? I wrote this piece without having a particular conclusion in mind and am not sure there is a lesson to be learned from this rambling. But if I had to write a conclusion to complete the essay, it would be:

While the desire for recognition of our individuality is entirely natural, we need to adjust our expectations. We must clearly understand that being truly “irreplaceable” is rare, and it’s very likely we will never reach this state. Celebrating our uniqueness and originality is important, but we should also strive to make meaningful contributions that make us different not just for the sake of being different, but in a truly important and significant way. Only then can we come close to the elusive ideal of being “irreplaceable.”

---

“Độc đáo”, “Nguyên bản”, và “Không thể bị thay thế”

Hôm nay năng suất ghê, tôi viết được hẳn hai bài luận liên tiếp, cả hai bài đều có chút tâm đắc.

Lúc dắt xe ra khỏi nhà để đi dạy chiều nay, tôi bất chợt nghĩ đến một câu mà người Mỹ có vẻ rất ưa dùng trong các tác phẩm văn hóa đại chúng của họ: “I’m unlike any other”, hoặc “There’s no one like me”. Những này thường được dùng với nghĩa tốt, chứa đầy sự tự hào về giá trị của bản thân, không như phiên bản dịch (thô) của nó sang tiếng Việt là “Tôi khác người lắm”, hoặc “Tôi chả giống ai cả”, nghe như một lời thú nhận là “tôi bị điên mất rồi” ấy. Đúng là từ góc nhìn của hai nền văn hóa khác nhau thì cách diễn giải cùng một nét ý nghĩa cũng khác hẳn!

Sau một hồi suy nghĩ mông lung, tôi bắt đầu tự hỏi liệu việc một người khác biệt với số đông có thực sự đồng nghĩa với việc người đó có giá trị hay không. Chắc chắn, mỗi chúng ta đều độc đáo theo cách riêng của mình do nhiều yếu tố hình thành nên, nhưng liệu sự độc đáo đó có tự động làm cho chúng ta đặc biệt không? Tôi muốn đi sâu hơn vào ý tưởng này, và khám phá xem điều gì thực sự xác định nên giá trị của một cá nhân. 

Cụ thể, tôi nghĩ chúng ta cần phân biệt rõ hơn giữa ba khái niệm liên quan chặt chẽ: độc đáo (being unique), nguyên bản (being original), và không thể thay thế (being irreplacable).

Trước hết, phải nói luôn, theo tôi thì khái niệm về “độc đáo” (being unique) thường bị hiểu sai, đặc biệt bởi những người Mỹ cứ thích xài từ “unique” một cách vô tội vạ. “Độc đáo” chỉ đơn giản có nghĩa là “duy nhất”, là việc một người có sở hữu một tổ hợp các đặc điểm mà không ai khác có. Dựa trên sự tương tác phức tạp của các yếu tố di truyền, môi trường và trải nghiệm hình thành nên mỗi người, thì đây là một sự chắc chắn về mặt thống kê: không ai có thể giống bạn 100% được. Chỉ cần được sinh ra trên đời này, là bạn đã tự nhiên là duy nhất, là độc đáo rồi! 

Tuy nhiên, sự độc đáo này, tự nó, không chuyển thành giá trị. Ví dụ, có vô hạn các con số thập phân ở giữa số 3 và số 4; mỗi số đều độc đáo, không có phiên bản thứ hai, nhưng chỉ một số ít trong số đó, như số pi (xấp xỉ 3,14) là thực sự có giá trị đáng kể, và đáng để người ta bỏ công ra ghi nhớ. Tương tự, trong khi mỗi người đều hoàn toàn có thể độc đáo, điều này không tự động làm cho họ có giá trị đối với người khác, thậm chí là với chính họ.

Nguyên bản (being original), thì mang một giá trị cao hơn một chút. Một cá nhân nguyên bản không chỉ đơn giản là sở hữu các đặc điểm có tính “độc đáo” (không giống ai), mà còn là người đầu tiên mang tổ hợp duy nhất này. Nói cách khác, họ là một tác phẩm độc bản, không phải là bản sao của bất kỳ ai khác. Nếu bạn đem một dãy số độc đáo, thay đổi một vài con số đầu và cuối, bạn sẽ tự động có một dãy số độc đáo khác. Không có nghĩa là bạn chỉ cần thay đổi sơ sơ như vậy là bạn có một dãy số nguyên bản. Sự nguyên bản đến từ việc không phải là bản sao của ai hay cái gì khác, dù là bản sao hoàn hảo hay bản sao vụng về.

Sự nguyên bản này có chút giá trị hơn sự độc đáo, vì nó xuất phát từ tự nhận thức và cam kết sống thật, thường dẫn đến những hành vi và lựa chọn đi ngược lại với chuẩn mực xã hội. Nhưng nó cũng chỉ giá trị hơn một chút thôi, vì dù cho điều này đáng khen ngợi và đáng tôn trọng, nó vẫn chủ yếu chỉ là một thành tựu cá nhân. Một công thức đồ uống nguyên bản có thể phù hợp hoàn hảo với khẩu vị cụ thể của người tạo ra nó, nhưng không nhất thiết phải có giá trị tương tự đối với người khác. Vì vậy, nguyên bản (being original) chủ yếu có giá trị đối với cá nhân thể hiện nó, theo tôi đánh giá là có giá trị, nhưng giá trị này không cao.

Cuối cùng, chỉ khi ta bàn đến khái niệm về sự không thể thay thế (being irreplacable), mức độ giá trị mới được nâng cao lên hẳn một cấp độ mới. Một cá nhân khi đã đạt đến mức “không thể bị thay thế” (being irreplacable), có nghĩa là họ đã sở hữu một tổ hợp hiếm có các thuộc tính và kỹ năng mà không thể dễ dàng sao chép, thậm chí không thể sao chép được bằng bất cứ cách nào. Những gì họ có thể đóng góp cho xã hội là không thể tìm được ở đâu khác, vì nó không chỉ nằm ở chính sự tồn tại của họ, mà còn ở tác động sẽ xảy ra cho phần còn lại của thế giới nếu họ không tồn tại. “Không thể bị thay thế” (being irreplacable) có nghĩa là: sự vắng mặt của một người sẽ tạo ra một khoảng trống mà người khác sẽ khó lấp đầy, hay thậm chí là không bao giờ lấp đầy được. Đây là một trạng thái đặc biệt, cực kỳ hiếm có, cực kỳ quý giá.

Tại sao? Vì thực tế là hầu hết chúng ta, dù sinh ra độc đáo, và có thể đã dũng cảm chọn tồn tại một cách nguyên bản, đều không phải là không thể thay thế. Hầu như không ai trong chúng ta đều không quý giá đến mức không thể thay thế được, trong bất kỳ khía cạnh nào của cuộc sống. Người yêu cũ của bạn chia tay bạn? Cô ấy có thể yêu lại lần nữa. Bạn không muốn tiếp tục công việc của mình? Nhà tuyển dụng của bạn có thể tuyển người mới. Bạn đã dành nhiều năm để thành thạo một kỹ năng? Một người khác có thể học để làm được những gì bạn làm, có thể thậm chí còn tốt hơn và nhanh hơn bạn nữa. Bạn đã phát minh hoặc khám phá ra điều gì đó mới? Trước bạn có thể đã có người làm được điều đó rồi (chỉ là bạn chưa biết mà thôi), hoặc ai đó có thể độc lập chạm đến một phát minh hoặc khám phá trong tương lai. Lịch sử đầy rẫy những ví dụ như vậy. Bạn biết một bí mật? Nó có thể được khám phá sau khi bạn đã qua đời từ lâu, có thể bởi một nhà khảo cổ học hoặc một nhà sử học. 

Việc thực sự “không thể bị thay thế” là trạng thái “tôi khác biệt” duy nhất có giá trị đáng để tự hào. Đáng tiếc, điều này rất hiếm hoi đến mức hầu như không ai trong chúng ta có thể đạt được. 

Sự khan hiếm này chính là điều làm cho sự “không thể bị thay thế” thực sự có giá trị. Nếu nó dễ dàng đạt được, nó sẽ mất đi ý nghĩa. Khi ai cũng đặc biệt, thì không ai thực sự đặc biệt cả. Giá trị của sự “không thể bị thay thế” nằm ở sự hiếm có và tác động sâu sắc mà những cá nhân như vậy mang lại cho xung quanh. 

Điều này không làm giảm tầm quan trọng của việc phấn đấu để “độc đáo” hoặc “nguyên bản”; đây là những mục tiêu đáng theo đuổi làm phong phú cuộc sống của chúng ta và những người xung quanh. Tuy nhiên, việc nhận ra được sự khác biệt giữa những khái niệm này giúp tôi hiểu rõ hơn được rằng, giá trị thực sự không chỉ đơn thuần là ở việc sinh ra khác biệt, hay thậm chí ở việc cố tình dám chọn sống một cách khác biệt, mà là ở việc tạo ra một sự khác biệt không thể dễ dàng bị sao chép.

Kết luận? Tôi viết bài này mà không thực sự có một kết luận nào muốn nhắm đến, và cũng không chắc là có bài học nào có thể rút ra được từ mớ chữ vô dụng này. Nhưng nếu phải viết kết luận cho trọn vẹn bài, thì tôi sẽ viết như sau:

Dù cho lòng khao khát được công nhận vì tính cá nhân của mình là một nguyện vọng hoàn toàn tự nhiên, chúng ta cần điều chỉnh mức độ kỳ vọng của mình. Ta cần nhận thức rõ được rằng: sự “không thể bị thay thế” thực sự là hiếm, và rất có khả năng ta sẽ không bao giờ được đến như thế. Việc tôn vinh sự độc đáo và nguyên bản của chúng ta là quan trọng, nhưng chúng ta cũng nên nỗ lực để có những đóng góp ý nghĩa làm cho chúng ta khác biệt không chỉ đơn giản để khác biệt, mà là khác biệt theo một cách thực sự quan trọng, thực sự có ý nghĩa. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể tiến gần đến lý tưởng khó đạt được của sự “không thể bị thay thế”.

---

Đà Nẵng, ngày 9.7.2024

Nguyễn Tiến Đạt (sutucon)